Rākau Whenua

He ringa raka, he manawaroa te tōtara.

Nō te kakano, te ngawari me te mauroa o te Totara ka taea e te whao te rere me te ine tika kia taea nga āhuatanga katoa o te reo ataata.

Kaore e tino rapua te kauri e te iwi Maori, heoi i te taehanga mai o te Pakeha - ka noho ko te Kauri te rākau tūturu e tino hiahia rawa atu mo tōna rerehua. 

Ko nga āhuatanga o te Kauri, he huatau, he tōingo, ā, he ngawari hoki; kaore he maha nga koha me nga poke o te Kauri nōreira ka puta he hua whakahirahira.

Ka mauria mai e te Rimu he āhua whakaaio rerekē i ērā atu rākau. 

Ka kitea pea e te tangata te nuinga o nga Kai Whakairo mātatau, he noho motuhake, he iti te kōrero rānei. 

Ko te mana me te māhaki o te Rimu ka whakaatuhia i te oro o te kuru, ā, he whakamahara pai tēnā.

Ka kōrero a Maire mōna ake... 

Kī tonu a Maire i nga mea ohorere, ā, ka puta nga āhuatanga maha rerekē mai i te wheako. Kia tūpato, ā, kia mākohakoha hoki te Kai Whakairo ka uru ki tētahi kaupapa me te Maire. He ngoi kei nga wāhi Maire e kore e kitea.

Nā te manawa reka o te Mataī, he pūmahara, he whakarākai hoki tēnei rākau. 

Mā te mātūtūtanga me te hipa o te wā ka whakawhiwhia te Mataī kia puta nga oro tāraro o nga awenga taiao.

Kahikatea & Tānekaha

Ki taku titiro ko Kahikatea me te Tānekaha he whai kaha i te whānau rākau ki te paenga.

Kaore nga Kai Whakairo e tino rapu i te Kahikatea, i te Tānekaha rānei; ko te tūranga o ēnei rākau he whakatuanui, he huna whenua me te tiaki i te taiao.

Ko te Manuka he toitū, e kīa nei he kaitiaki e pā ana ki te kaha me te oranga ki nga take maha. 

Ka whakaarohia e nga pākeha he heuheu te Manuka tae noa ki te wā i mōhio ai ka whiwhi moni mai i te mea nei. 

Ko te tūranga o te Manuka hei Whakapākōkō. 

Ko te Manuka raua ko te Kanuka kei taha māmā o te whānau rākau o te Whakairo, nō reira he tino ngawari. 

Kua kī hoki ahau ki nga mātua ki te whakatō Manuka i te whānautanga mai o te pēpē...  

Ka tipu te pito i waenga i te 15 - 20 tau katahi ka whai mana. Ko te huringa e tohu ana i te Kai Whakairo ki te tīmata ki te tārai rākau pakanga. He mea hanga te Manuka hei whakanui i taua tamaiti ka pakeke ana. Tāria te wa ka tipu ano mo te Mokopuna.

Ko Rata te Mokopuna a Tāwhaki ki ngā tikanga whanonga katoa... 

Ko Rata te rangatira, e kōwaowao ana, e whakakī ana i te punaha tautaiao ki mua. Ki te kore e whakarite i ētahi atu rākau, mā Rata e arahina, e tukuna hoki. 

Ko te whakaaro matua e pā ana ki a Rata, ko te manawanui me te kanohi hōmiromiro.

Mena i te whakamārama ahau i a Kowhai i te kupu Kotahi, me kī ahau he 'āhuareka' engari kaore mā te māpihi maurea anake hei kawe. 

Kaore a Tūhoe e tino aro ana ki ngā whakataetae o te Kowhai.

He aroā, ā, he hōhere te Kowhai. 

Ko Ngai Tūhoe e noho ana ki te kainga he nohopuku, he wahangū nā te āhua o te whenua. 

Ko te tikanga o te noho ki Tūhoe e pēnei

'Ka taea e koe, kaore e taea e koe ranei' 

Ka puta mai i nga wheako o nga whakawhitinga whakatipuranga, o nga kaupapa kunenga koiora rānei.

Ko te Kowhai ka tū mokemoke, ahakoa tōna hira, me te rauhanga hoki.